Thi sî Pháp Félix Arvers n±i tiªng nh¶ mµt bài th½ có nhan ð« là Sonnet d'Arvers:

Mon âme a son secret, ma vie a son mystère,

Un amour éternel en un moment concu*,

Le mal est sans espoir, aussi j'ai du^ le taire.

Mais celle qui l'a fait n'en jamais rien su.

x x x

Hélas! j'aurais passé près d'elle inapercu*

Toujours à ses côtés et pourtant solitaire

Et j'aurais jusqu'au bout fait mon temps sur la terre

N'osant rien demander et n'ayant rien recu*.

x x x

Pour elle, quoique Dieu l'ait faite douce et tendre

Elle ira son chemin, distraite et sans entendre

Le murmure d'amour élevé sur ses pas.

x x x

A l'austère devoir, pieusement fidèle

Elle ira en lisant ces vers tout remplis d'elle.

'' Quelle est donc cette femme? et ne comprends pas.''

Sonnet là mµt loÕi ðoän thi cüa Pháp g°m 14 câu ( hai tiªt 4 câu và hai tiªt 3 câu, ch£t ch¨ v« cách hi®p v§n).

Ng߶i ta nói r¢ng nhà th½ ðã ðem lòng thß½ng th¥m mà lÕi vô cùng say ð¡m, ðúng là cái ki¬u b¸ tiªng sét ái tình, mµt thiªu næ mà l¥n ð¥u tiên chàng liªc th¤y bóng h°ng. Nhßng không ng¶ nàng là mµt ng߶i em h÷ g¥n, r¤t g¥n. Thª r°i ít lâu sau nàng lên xe hoa s¯ng ð¶i mµt hi«n phø. Chàng th߶ng g£p và còn có nhæng khi ði sóng ðôi nhßng nàng không h« biªt r¢ng nhà th½ ðã kh± và còn kh¯n kh± su¯t ð¶i vì ðã chót yêu nàng ( cûng có ng߶i k¬ r¢ng ng߶i thiªu næ này là v¸ hôn thê cüa mµt ng߶i bÕn thân thiªt cüa nhà th½).

Nàng thiªu næ ði ð߶ng nàng ði, không h« biªt chính nàng là tác nhân khiªn ð¶i chàng ðau kh±. Chính nàng ðã có d¸p ð÷c bài th½, nàng tñ höi: '' ng߶i ðàn bà nào ðây nhï?''

Mµt câu höi ðßþc ð£t ra: vì sao bài th½ này n±i tiªng quá v§y?- Vì là mµt bài th½ quá hay!

M¯i tình · ðây v×a cao thßþng, v×a trong sáng. Tuy là tình yêu mµt chi«u nhßng vô cùng th¡m thiªt.

Th߶ng thì mµt nam thanh niên có d¸p g¥n gûi, trao ð±i, chuy®n trò v¾i mµt bÕn gái, nhìn ng¡m dung nhan, ki¬u ði®u th¤y mªn và sau mµt th¶i gian m¾i ðem lòng yêu thß½ng. Nhßng ðây, ðùng mµt cái, ðúng là ''coup de foudre''. Chï trong ch¯c lát- un moment- mà ðã thành mµt m¯i tình thiên thu- un amour éternel.- Яi phß½ng có biªt gì không nhï? Tuy®t ð¯i không! Thª m¾i kh¯n kh± cho kë ða tình. Ði bên nàng, nàng th¤y chÑ, nhßng chï là th¤y cái vóc dáng, cái hình hài chÑ ðâu th¤y ðßþc n²i lòng cüa ai kia chÑ. Ne^1u tình cänh cho phép nhà th½ ðßþc th± lµ lòng mình thì cûng v½i ði ph¥n nào vì ít nh¤t nàng cûng biªt ðßþc chàng ðang xao xuyªn, ng¦n ng½ vì yêu ðß½ng.

Tuy®t nhiên nàng không biªt tí gì. nàng th¶ ½, lãnh ðÕm. Bß¾c chân nàng trên ð߶ng ð¶i k¬ nhß ðã dçn nát trái tim chàng mà nàng không h« nghe tiªng rên rï.

Cái tß duy, cái luân lý, cái tß cách n½i chàng không cho phép chàng hé môi, nài xin ð¬ ðßþc nàng chia xë n²i lòng dù chï b¢ng ánh m¡t chÑ mong gì nh§n ðßþc cái g§t ð¥u- N'osant rien demander et n'osant rien recu.

V« kªt c¤u, hai ðoÕn ð¥u mô tä m¯i tình ðau kh±, vô v÷ng và n²i lòng cüa thi nhân cûng nhß sñ th¶ ½, l½ ðãng hay nói ðúng h½n sñ '' không biªt gì hªt'' cüa ng߶i thiªu næ mà chàng ðem lòng yêu thß½ng mµt cách mªt mê.

Nhìn lÕi lòng mình r°i quay sang nhìn nàng kÛ h½n và dß¾i con m¡t thi nhân thì nàng là mµt tÕo v§t tuy®t v¶i, hi«n d¸u và thanh tân. Nhß m÷i ng߶i, nàng bß¾c ði trên ð߶ng ð¶i, có th¬ làm vþ, làm m©, thän nhiên không h« hay biªt chàng ðã và vçn ðau kh± vì nàng.

Ng߶i thiªu phø chu toàn nhi®m vø n£ng n«- austère devoir- mµt cách thành kính- pieusement fidèle- ngao ngán h½n næa, nàng ð÷c chính bài th½ này, trong ðó có ð¥y hình änh nàng, hình änh mµt tuy®t næ ðßþc yêu thß½ng ðªn ðµ, nhßng nàng lÕi không h« hay biªt gì và tñ höi lòng mình: '' ng߶i ðàn bà nào ðây nhï?''

Bài th½ tình tuy®t v¶i này quí · ch² chân thñc, ðúng nhß Nicolas Boileau ðã nói: '' Seul le vrai est beau''.

Bài th½ này cûng r¤t nhân bän. Con ng߶i không chï là cây s§y biªt tß duy mà còn c¥n phäi nh¤n mÕnh v« m£t tình cäm. Có th¬ b¡t chß¾c Pascal mà nói: '' L'homme est un roseau aimant''.

Ai thì cûng yêu cä, nhßng · ðây là mµt m¯i tình câm l£ng, kh¯n kh± ð¥y tính lãng mÕn, không yêu ðßþc vçn cÑ yêu, cÑ mê m¦n su¯t cä ð¶i.

Nhæng dòng chæ trên ðây cûng chï là lÕm bàn, là nói láo nhß cái ki¬u Tän Ðà: '' Nói láo mà ch½i, nghe láo ch½i!'' Thôi thì cÑ ð÷c nguyên tác ði ð¬ chia xë n²i lòng thi nhân và là nÕn nhân cüa m¯i tình mµt chi«u. Chï có câu ''Je l'aime'' mà không h« có câu '' Elle m'aime''. Thª m¾i tr¾ trêu!

Dß¾i ðây là bài th½ d¸ch cüa Khái Hßng, mà trß¾c 1945 nhi«u ng߶i thuµc lòng vì khá hay:

Ðoän thi cüa Arvers

Lòng ta chôn mµt kh¯i tình

Tình trong giây phút mà thành thiên thâu,

Tình tuy®t v÷ng, n²i thäm s¥u,

Mà ng߶i gieo thäm nhß h¥u không hay.

Hæi ½i ng߶i ðó ta ðây,

Sao ta thui thüi ðêm ngày chiªc thân

Dù ta ði tr÷n ð߶ng tr¥n,

Chuy®n riêng ðâu dám mµt l¥n hé môi.

nàng dù ng÷c th¯t, hoa c߶i,

Nhìn ta nhß th¬ nhìn ng߶i không quen.

D߶ng ð¶i l£ng k¨ bß¾c lên,

Ng¶ ðâu chân ðÕp lên trên kh¯i tình

Mµt ni«m tiªt li®t ðoan trinh

Xem th½ nào biªt có mình · trong.

LÕnh lùng lòng s¨ höi lòng:

'' Ng߶i ðâu tä · m¤y giòng th½ ðây?''

Ng߶i viªt bài này trong lúc ng°i ðßa võng cho cháu ðã ðem d¸ch bài Sonnet d'Arvers b¢ng ba th¬ th½ khác nhau. Bài dß¾i ðây theo th¬ song th¤t, mµt th¬ th½ lê thê, có l¨ hþp v¾i nµi dung bài này:

N²i ni«m tâm sñ

Lòng ta n£ng n²i ni«m tâm sñ

Và ð¶i ta thâm kín u hoài

H°n ta mµt phút ch½i v½i

Tình ta b«n væng ð¶i ð¶i hæi ai

Tâm tình ¤y thi®t thòi vô v÷ng

Nghî cho cùng thinh l£ng là h½n

Riêng nàng chÆng ðµng tâm can

Dù s¥u d¢ng d£c, ngu°n c½n tÕi nàng

Cùng c¤t bß¾c mµt ð߶ng chÆng th¤y,

Ði bên mà biªt m¤y lë loi!

Dù cho s¯ng tr÷n tu±i tr¶i,

C¥u xin chÆng dám ai ng߶i ban cho.

Tính tr¶i v¯n ð½n s½, hi«n ðÑc,

Bß¾c ð߶ng ð¶i tâm thÑc th¶ ½.

Tiªng rên rï có bao gi¶

Nàng nghe n±i d§y, bß¾c qua lÕnh lùng.

Hªt b±n ph§n mµt lòng ch°ng vþ.

Tñ höi mình: '' thiªu phø nào ðây?''

Chính nàng, nàng chÆng có hay.

7-1988

Ð÷c hai bài th½ d¸ch trên ðây, ai dán bäo tiªng Vi®t không hay, không phong phú.

T× 'Le mal' trong tiªng Pháp vì nghîa quá rµng nên không di­n tä ðúng cái tâm b®nh ðau kh± cüa thi nhân b¢ng t× '' n²i thäm s¥u''. Cûng nhß ba t× '' l'a fait'' ð÷c lên không sâu sát nhß '' gieo thäm''. T× '' thui thüi'' t¾i h½n t× '' solitaire''.

Trong bài dß¾i, câu:

'' Mais celle qui l'a fait rien su''

ðem d¸ch b¢ng hai câu løc bát nghe m¾i thñc th¤m thiá:

Riêng nàng chÆng ðµng tâm can

Dù s¥u d¢ng d£c, ngu°n c½n tÕi nàng.

Câu:

Dù cho s¯ng tr÷n tu±i tr¶i

V×a ng¡n g÷n, v×a th½ mµng h½n câu tiªng Pháp:

Et, j'aurais jusqu'au bout fait mon temps sur la terre.

Trong mµt bài khác s¨ gi¾i thi®u bài '' Le vase brisé''.