Thu¥n Lß½ng Vû Vån Toàn

Thu· xßa · nß¾c ta, khi Hán h÷c còn th¸nh, các cø ta ð÷c th½, làm th½ chæ Hán ho£c chæ Nôm, chÑ ít ai d¸ch th½.

K¬ t× khi Hán h÷c suy tàn và th½ Pháp ðã b¡t ð¥u ph± biªn · Vi®t nam, nhæng ng߶i biªt khá chæ Hán, hình nhß mu¯n chia së nhæng cäm nh§n, nhæng thích thú cüa mình ðã ðem d¸ch mµt s¯ nhæng bài th½ c± phong nh¤t là nhæng bài th½ Ð߶ng n±i tiªng trong ðó có các cø Tr¥n-Tr÷ng- Kim, Ngô-T¤t-T¯, Nguy­n-Kh¡c-Hiªu...Riêng nhæng nhà tân h÷c thì d¸ch nhæng bài th½ Pháp ðßþc truy«n tøng ngay bên chính qu¯c chÆng hÕn nhß cø Nguy­n vån Vînh, nhà vån Khái Hßng,...

D¸ch th½ dî nhiên là phäi tìm hi¬u t×ng chæ, t×ng câu- nh¤t là chæ Hán- và nµi dung toàn bài, sau ðó m¾i di­n ra b¢ng tiªng m© ðë.

Ng߶i d¸ch dî nhiên phäi '' xính'' làm th½, có tâm h°n nhÕy cäm, hay nói cách khác là có h°n th½ và chính cái h°n th½ n½i ng߶i d¸ch là ði«u cån bän.

Vçn cái chuy®n '' ð°ng thanh tß½ng Ñng, ð°ng khí tß½ng c¥u''. Cûng nhß ng߶i Pháp quen nói: '' Qui se ressemblent, s'assemblent.''

Mµt ng߶i chßa yêu, ho£c chï yêu theo cái ki¬u '' nhà, b¯ làm cho; vþ, b¯ l¤y cho'' thì khó mà cäm nh§n ðßþc bài th½ nói v« m¯i tình lãng mÕn cüa chàng trai chï mµt l¥n nhác th¤y bóng h°ng mà ðã mê m¦n, nhung nh¾ ð¬ mµt nåm sau lÕi ðªn ch¯n xßa, giai nhân ðâu chÆng th¤y mà chï th¤y b¨ bàng khi hoa ðào v¾i gió ðông c߶i nhÕo mình. ( Hình nhß Nguy­n Du ðã có l¥n nhß v§y nên m¾i có câu Ki«u: '' ' Hoa ðào nåm ngoái còn c߶i gió ðông''.

Mµt ng߶i sinh ra trong b÷c ði«u, l¾n lên trong nhung løa, không h« b¸ cái ðói, cái rét hành hÕ thì chia xë làm sao ðßþc n²i lòng cüa kë '' c¯t b¥n'' và không th¬ nào d¸ch cho th¤m thiá nhæng câu:

Vô y, sØ ngã hàn,

Vô phÕn, sØ ngã c½.

( Không áo khiªn ta lÕnh. Không c½m khiªn ta ðói).

Có nhæng ng߶i cä ð¶i chßa h« chia tay v¾i ng߶i yêu thß½ng mµt l¥n nào thì có d¸ch mµt bài th½ ''ti­n bi®t'' nào ðó, ð÷c lên vçn không có h°n.

Nói tóm lÕi là dù chï d¸ch thôi, ng߶i d¸ch cûng phäi có tâm tß tß½ng tñ nhß tác giä, nhß ki¬u ng߶i xßa ðã nói: '' ta cûng nòi tình, thß½ng ng߶i ð°ng ði®u.'' ( Chu-mÕnh-Trinh).

Ngoài ra m²i ngôn ngæ có s¡c thái riêng bi®t cho nên ng߶i Pháp ðã khÆng ð¸nh: '' Traduire, c'est trahir''. Mà d¸ch th½ thì cái chuy®n phän bµi càng l¾n h½n..Thôi thì lúc thêm, lúc b¾t, tác giä nói ki¬u này, d¸ch giä nói ki¬u kia, lÕi còn th¬ th½ khác nhau, lu§t th½, v¥n ði®u phäi tôn tr÷ng chÑ.

Nhæng bài th½ chæ Hán, chæ Pháp ðßþc truy«n tøng th߶ng có nhi«u ng߶i d¸ch ra th½ Vi®t. Dî nhiên là có bài hay, có bài th߶ng v§y. Ði«u c¯t yªu là khi ngâm lên ng߶i ta nghe ðúng là th½ tiªng Vi®t là ðßþc.

Bài tÑ tuy®t cüa Vß½ng-sî-Trinh ð« cho truy®n '' Liêu trai chí d¸'' cüa B° Tùng Linh dß¾i ðây:

Cô v÷ng ngôn chi nghe thính chi.

Чu b¢ng quá giá, vû nhß ti.

Li®u ßng yªm tác nhân gian ngæ,

Aí thính thu ph¥n quÖ xß¾ng thi

Bài d¸ch I: Nói láo mà ch½i, nghe láo ch½i.

Dàn dßa lún phún hÕt mßa r½i.

Sñ ð¶i ðã chán không bu°n nói,

LÆng l£ng nghe ma k¬ chuy®n ng߶i.

Tän Ðà.

Tän Ðà ðã tñ cho mình là ngông nên hÕ bút viªt '' nói láo, nghe láo'' ch¡c là ð¡c ý l¡m. Mµt tay cñ phách trong giai ðoÕn chuy¬n tiªp cñu h÷c và tân h÷c thì bài th½ d¸ch cüa ông phäi k¬ là hay. Nhßng dî nhiên là không tránh khöi sñ thêm b¾t b¤t ð¡c dî. D¸ch giä chï nói ðªn dàn dßa ( qua giá) mà không nói ðªn dàn ð§u ( ð§u b¢ng). Câu cu¯i d¸ch giä lÕi nói là '' lÆng l£ng nghe ma'' trong khi nguyên tác lÕi là '' ái thính'' ( khoái nghe).

M¤y câu trên ðây chï mu¯n nói: không nên câu n®, không c¥n phäi gò t×ng chæ, t×ng câu, mi­n sao nói lên ðßþc ý chính là ðü.

Bài d¸ch II: Nói nhång, nói cuµi mi­n cho qua.

Dàn ð§u, dàn mßa lún phún mßa.

Ðã chán vi®c ð¶i không nh¡c ðªn,

Thu v« khoái quÖ xß¾ng thi xßa.

Vån Toàn.

Bài d¸ch III: Nghe nghe, nói nói mà ch½i.

Dàn dßa, dàn ð§u mßa r½i lÕnh lùng.

Sñ ð¶i chán ngán vô cùng,

Thu v«, ma k¬ chuy®n lòng mà vui.

Vån Toàn.

Bäo r¢ng bài này h½n bài kia e không ðúng. Bài nào thì cûng c¯ g¡ng trung thành t¯i ða v¾i nguyên tác, thª thôi. Cái quan tr÷ng là ð÷c lên không ngô nghê, không lai cång, cái gi÷ng Vi®t, cái tinh th¥n Vi®t ngæ không xa r¶i là ðßþc.

Ь kªt lu§n, h÷c höi, b¡t chß¾c các b§c ti«n b¯i r°i sØ døng ngôn ngæ cüa mình d¸ch th½ t× chæ Hán, ho£c tiªng Pháp, tiªng Anh, nhæng sinh ngæ mà mình có chút v¯n liªng phäi k¬ là mµt thú vui tao nhã, tr¥m l¡ng. Vào mµt d¸p khác s¨ nói tiªp v« nhæng bài th½ d¸ch ðã ðßþc lßu truy«n.

Thu¥n Lß½ng Vû Vån Toàn

Fountain Valley 22-4-2000